"Pływak" 1968

Frank Perry za swoich najlepszych czasów kręcił cudowne, zwykle niewiele dłuższe niż półtorej godziny filmy, w których za każdym razem zdążył prześwietlić człowieka na wylot. W podobnych kategoriach mieści się obowiązkowo również "Pływak", niekonwencjonalne studium upadku z Burtem Lancasterem w tytułowej roli i życiowej formie. Oglądając ten film ryzykujemy konfrontację z niewygodną prawdą oraz wstrząs wywołany płynnym przejściem z krainy ułudy do rzeczywistości. Twórcy filmu wskazują też palcem bezpośrednio na nas prowokując pytaniem wprost z plakatu: "Czy mówiąc o "Pływaku" masz na myśli też siebie?". 

Fabuła filmu sprowadza się do jednego dnia z życia Neda Merrilla, mężczyzny w sile wieku o - jak wszystko wskazuje - ugruntowany statusie społecznym i finansowym. Tego dnia główny bohater podejmuje się zadania, które z początku wydaje się po prostu kaprysem ekscentryka znudzonego spokojnym życiem na przedmieściach. Otóż, Ned ze swojego powrotu do domu pragnie zrobić wielkie wydarzenie - zamierza przepłynąć wszystkie baseny sąsiadów znajdujące się na jego drodze. Ned z pełnym przekonaniem mówi, że "płynie" do domu, a baseny wyznaczające tę trasę nazywa na cześć żony, "rzeką Lucindy". Pomysł ten spotyka się z różnymi reakcjami sąsiadów, ale i sama obecność mężczyzny budzi wiele ambiwalentnych emocji.

Burt Lancaster jako Ned

Na drodze Neda pojawiają się starzy znajomi, przyjaciele z dawnych lat, ale stopniowo ta atmosfera ulega diametralnej zmianie. Bohater jeszcze niedawno witany z taką radością, później musi zmierzyć się z lekceważeniem, krytyką aż wreszcie z otwartą wrogością. Nie bardzo wiadomo co jest przyczyną takiego stanu rzeczy, ale z tych przelotnych konwersacji szybko dowiadujemy się, że Neda musiało nie być przez dłuższy czas w okolicy. A teraz gdy się pojawił nie wszyscy są zadowoleni na jego widok. Wchodząc na te coraz bardziej niegościnne tereny, na Neda raz po raz spada kubeł zimnej wody, a on - podobnie zresztą jak my - jest tym ewidentnie zdruzgotany. Niemniej z uporem maniaka brnie naprzód; w końcu przyświeca ważny cel by w pięknym stylu powrócić do żony i dzieci. 

Niejednoznaczna interpretacja "Pływaka" staje się kolejnym dowodem na jego oryginalność. Film z powodzeniem może funkcjonować na dwóch płaszczyznach narracyjnych - jako dosłowna historia lub też jako przenośnia. Przyglądając się podróży Neda przez sąsiedztwo coraz bardziej widzimy w nim człowieka, który stracił kontakt z rzeczywistością i który próbuje - świadomie lub nie - oszukiwać wszystkich na czele ze sobą. Znamienne słowa kierowane do chłopca o tym, że "prawda jest prawdą jeśli tylko w nią wierzymy" mają później całkiem inną wymowę. Biedny Neddy. Prędzej czy później dostrzeżemy jednak, że historia Neda doskonale spisuje się jako metafora człowieka pogrążonego w kryzysie. Każdy mijany basen odzwierciedla inny etap życia bohatera, a wraz z upływem czasu Ned coraz bardziej odczuwa trudy swojej podróży. Entuzjazm i optymizm powoli zostają zastąpione zmęczeniem i zwątpieniem, a nasz bohater niegdyś otoczony przez przyjaciół zostaje sam na placu boju. U kresu tej wędrówki, gdy dzień zamienia się w noc nad mężczyzną zbierają się czarne chmury - dosłownie i w przenośni. Czy tak wygląda jeden dzień czy całe życie?

"Pływak" to dla mnie wielkie filmowe odkrycie z gatunku tych, na które czeka się naprawdę długo. Przy czym ta zwłoka odbyła się trochę na moje własne życzenie, bo Franka Perry'ego jako twórcę przenikliwego i niepokojącego kina zdążyłam już poznać kilka lat temu. Nie mogłam jednak podejrzewać, że reżyser ma taką bombę w zanadrzu. Mój entuzjazm w stosunku do filmu studzi tylko ścieżka dźwiękowa, która na dłuższą metę okazuje się męcząca, a już zupełnie zbędna przy ostatniej scenie - samo zakończenie ma już wystarczająco gorzką wymowę by jeszcze podkręcać je tak patetycznym tonem jakim jest muzyczny motyw filmu.

_______________________________________
"Pływak", dramat, 1968 r.
reż. Frank Perry
oryg. "The swimmer"
na podstawie opowiadania Johna Cheevera

Moja ocena: 8/10