środa, 14 grudnia 2011

Osobowość wieloraka w literaturze i filmie

Osobowość wieloraka to fascynujący temat (jak i ciężka choroba), który znalazł swe odzwierciedlenie w wielu książkach i filmach. Poniżej kilka propozycji filmowych jak i literackich, które podejmują ten problem.

"Sybil" 2007
reż. Joseph Sargent

Gdy w latach 50. do doktor psychiatry Cornelii Wilbur  trafia młoda Sybil, ta pierwsza nie spodziewa się, że będzie mieć do czynienia z bezprecedensowym przypadkiem w medycynie. Sybil to uzdolniona studentka malarstwa, której zdarzają się uporczywe zaniki pamięci. To właśnie sprawia, że dziewczyna jest na skraju wykończenia nerwowego - jest pewna, że traci rozum lub jest opętana. Jej zachowanie zresztą to potwierdza.

Bystra pani doktor znajduje jednak wytłumaczenie jej  tajemniczych objawów. Diagnoza będzie niespotykana w historii medycyny. Choć zdarzały się już wcześniej przypadki osobowości wielorakiej, to nie na taką skale. "To rekord!", wykrzykuje pani doktor. Ile alter ego ma Sybil tego nie zdradzę. W każdym razie nie dwa, nie trzy i nie pięć. Gdy lekarka zgłębia się w przeszłość swojej pacjentki znajduje wyjaśnienie skąd wzięła się choroba. Przeszłość Sybil okaże się niemal tak samo szokująca jak sama diagnoza. 

A teraz najważniejsze: historia Sybil jest oparta na faktach. Pod pseudonimem Sybil kryje się bowiem malarka Shirley Ardell Mason. Najlepszym dowodem na prawdziwość diagnozy są właśnie jej prace: "każda w innym stylu, ale namalowana jedną ręką".


"Trzy oblicza Ewy" 1957
reż. Nunnally Johnson
oryg. "The three faces of Eve"



Prawdziwa historia Eve White, która w latach 50. zgłasza się do psychiatry z niepokojącymi objawami. Na temat tego filmu napisałam szerzej tutaj. 








"Persona" 1966 
reż. Ingmar Bergman

Ponieważ w "Personie" więcej jest pytań niż odpowiedzi to traktowanie jej jako przykładu filmu o rozdwojeniu jaźni może być uznane za pewne nadużycie czy wręcz uproszczenie przekazu reżysera. Nawet jeśli nasze rozważania o filmie nieuchronnie biegną w stronę jakiś zaburzeń psychicznych, na które (być może) cierpi bohaterka to w zasadzie trudno dokładnie sprecyzować ich rodzaj (dlaczego nie schizofrenia?). Wciąż jednak z dużą dozą pewności można stwierdzić, że Alma i Elisabeth to jedna i ta sama osoba, ale czy to swoiste rozdwojenie ma charakter patologiczny czy tylko symboliczny to już zagadka. Można mieć wrażenie, że wszystko w filmie idealnie składa się na obraz osobowości wielorakiej, tej widzianej od środka. Gdyby Alma/Elisabeth widziana była od zewnątrz wszystko by się wyjaśniło, ale wówczas mielibyśmy do czynienia już z innym filmem.

Istnieje jednak bardzo prosta i przy okazji wiarygodna interpretacja "Persony". Zamysłem reżysera było zapewne to by film miał jak najbardziej uniwersalny charakter i dotyczył każdego, a nie tylko wąskiej i w dodatku chorej grupy społecznej. Tak więc widoczne w filmie rozdwojenie osobowości staje się po prostu metaforą dwoistej natury każdego człowieka. Gdzie kończy się prawdziwe "ja", a zaczyna "maska" zakładana na potrzeby otoczenia? Na przykładzie Elisabeth i Almy widać to doskonale. 

"Tożsamość" 2003
reż. James Mangold
oryg. "Identity"

Z pewnymi oporami dodaje film Jamesa Mangolda, bo wyraźnie różni się od pozostałych. Jest to typowy przykład kina komercyjnego, w którym kwestie osobowości wielorakiej sprowadzono do potrzeb gatunków takich jak thriller czy kryminał. Nie zdradzam tą rewelacją specjalnie przebiegu fabuły, bo już w pierwszych scenach filmu jest o tym mowa. Jednak trzeba przyznać, że mimo to obraz potrafi być nadal zaskakujący i wciągający, a czasem wręcz pokręcony do granic możliwości (co ostatecznie widać w ostatnich scenach). Niestety priorytet reżysera stanowiła przede wszystkim rozrywka oraz dotarcie z filmem do jak najszerszego grona odbiorców, dlatego jego wiarygodność psychologiczna wyraźnie na tym ucierpiała pozostawiając tym samym wiele do życzenia. 


"Lęk pierwotny" 1996
reż. Gregory Hoblit
oryg. "Primal Fear"

Film pokazujący, że osobowość wieloraka daje szerokie pole do popisu twórcom typowego kina gatunkowego. Nie ulega wątpliwości, że to dla nich wdzięczny temat, chociaż równocześnie trudny i wymagający. Scenariusz "Lęku pierwotnego" jest na tyle błyskotliwy i umiejętnie poprowadzony, że skutecznie myli tropy bohaterom, a i widz nie jest wiele od nich sprytniejszy. To się chwali! Trudno nie zwrócić też uwagi na popisową rolę Edwarda Nortona, który wciela się tu w brutalnego mordercę.


Z osobowością mnogą mamy też do czynienia w głośnej książce (lub jak kto woli w filmie) "Podziemny krąg"/ "Fight Club" Chucka Palahniuka.

Osobowość mnoga bywa często mylona ze schizofrenią. 
Na schizofrenię cierpiał m.in. John Forbes Nash Jr, o którym nakręcono rewelacyjny film "Piękny umysł".

________________________________________________________________

"11 x ja. Moje życie z osobowością mnogą" Robert Oxman
oryg.  "Fractured Mind. My Life With Multiple Personality Disorder"

Wspomnienia Roberta Oxnama. 
Od wydawcy: "11 x ja" to intrygująca i boleśnie szczera historia profesora Oxnama, doradcy prezydenta USA, wybitnego eksperta do spraw Chin i Azji. Odnoszący sukcesy naukowe Robert, mały Bobby zamknięty w lochu oraz wyrozumiała Wanda - to zaledwie trzy z jedenastu osobowości Roberta B. Oxnama. 

"Jak można dać wiarę tej historii? Przez jakiś czas wszyscy się tym zamartwialiśmy. Przyrzekliśmy sobie, że opowiemy ją możliwie dokładnie, pozwalając każdej osobowości wypowiadać się w swoim imieniu. Starannie porównaliśmy nasze wspomnienia z notatkami, które w procesie długiej terapii zgromadził doktor Smith. Zweryfikowaliśmy prawdziwość tych wspomnień u bliskich, którzy nas poznali. Wreszcie uznaliśmy, że nic więcej nie możemy zrobić. Ostateczny werdykt w kwestii wiarygodności tej historii wydacie wy, Czytelnicy, gdy się z nią zapoznacie".


"Człowiek o 24 twarzach" Daniel Keyes
oryg. "The minds of Billy Milligan" 

Fabularyzowana biografia Billy'ego Milligana
Od wydawcy: "Genialny aktor czy ofiara własnej psychiki? Billy Milligan. David ma 8 lat i wchłania cały ból. 14-letni Danny został kiedyś żywcem zakopany pod ziemią. Ragen kontroluje nienawiść, a Adalana szuka homoseksualnej kobiecej czułości. Billy natomiast śpi, bo kiedy tylko się zbudzi, znów spróbuje popełnić samobójstwo. To tylko pięć z dwudziestu czterech twarzy Williama Milligana, jednego z najdziwniejszych przypadków, o jakich słyszały współczesna medycyna i wymiar sprawiedliwości.

USA, koniec lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Na Uniwersytecie Stanowym Ohio dochodzi do serii gwałtów na studentkach. Policja szybko namierza sprawcę - jest nim młody mężczyzna, William (Billy) Milligan. Sprawa wydaje się oczywista, jednak od początku z zatrzymanym jest coś nie tak. Milligan zdaje się nie wiedzieć, o co pytają go policjanci. W areszcie próbuje odebrać sobie życie. By chronić mężczyznę przed nim samym, władze przysyłają doświadczoną panią psycholog. Rozmowa, która odbędzie się między nią a Billym, ujawni szczegóły szokujące opinię publiczną. Postawi też wiele trudnych pytań przed środowiskiem amerykańskich sędziów, psychologów i psychoterapeutów.

Jak żyć, mając w sobie jednocześnie 24 różne postaci? Jak nie popaść w obłęd, słysząc w głowie rozkazy wydawane z serbskim akcentem, płaczliwe zawodzenie małego chłopca lub determinację spragnionej czułości lesbijki? Kim są poszczególne postaci mieszkające w głowie Milligana? W jaki sposób przejmują władzę nad jego myślami i czynami? A może wszyscy zaangażowani w sprawę policjanci, prawnicy i lekarze dają się zwieść grze genialnego aktora, który chce tylko uniknąć kary za popełnione przestępstwa? Tym bardziej, że w toku postępowania okazuje się, że za popełnione gwałty wcale nie odpowiada najbardziej podejrzana z osobowości Milligana..."


"Ta, która nigdy nie byłam" Majgull Axelsson
oryg. "Den jag aldrig var" 

Powieść o dwóch kobietach w jednej osobie.
Od wydawcy: "Jestem nią, a ona jest mną, dzieli nas tylko chwila”.
MaryMarie, wychowana w małym szwedzkim miasteczku, w rodzinie ofiary Holocaustu, osiąga sukces zawodowy – staje się uznaną dziennikarką, a następnie ministrem. W jej życiu osobistym brakuje jednak szczęścia. Mąż, notoryczny kobieciarz, jest sparaliżowany po tym, jak w jednym ze wschodnioeuropejskich miast zostaje wyrzucony przez okno, najprawdopodobniej przez nieletnią prostytutkę. Gdy MaryMarie czuwa przy łóżku chorego, zastanawia się, co w tej sytuacji zrobiłaby Mary, a co Marie. Odpowiedź nasuwa się sama. Jedna – pozwoliłaby mu żyć, druga – odłączyłaby od respiratora... W tym miejscu drogi Mary i Marie rozchodzą się, ich losy – choć pozostają ze sobą w ścisłym związku – biegną w całkiem przeciwnych kierunkach…"

5 komentarzy:

  1. Jeśli interesuje Cię temat osobowości mnogiej to polecam Ci książkę (nie powieść) Camerona Westa "Pierwsza osoba liczby mnogiej" West opisał w niej swoje zmagania z chorobą. Kilka lat temu zrobiła na mnie ogromne wrażenie.

    http://lubimyczytac.pl/ksiazka/68874/pierwsza-osoba-liczby-mnogiej

    Pozdrawiam serdecznie:)

    OdpowiedzUsuń
  2. A ja polecam pozycję Jonathana Nasawa pt. ,,Dziewczyny, których pożądał'

    OdpowiedzUsuń
  3. A ja dodam jeszcze triller"The Shelter"-"Schron"

    OdpowiedzUsuń
  4. Polecam książkę "Billy Milligan" Daniel Keyes. Historia Milligan który w latach 70' został oskarżony o uprowadzenie, gwałt i rabunek na 3 kobietach. Stwierdzono u niego 24 osobowości.
    http://lubimyczytac.pl/ksiazka/56544/billy-milligan

    OdpowiedzUsuń
  5. "JA" Joanny Bojarskiej - doskonale napisana i bardzo dobrze pokazuje funkcjonowanie osobowości wielorakiej. Bardzo polecam tę, chyba nieco zapomnianą książkę.

    OdpowiedzUsuń

Wszystkie uwagi, spostrzeżenia, sugestie czy rekomendacje są mile widziane. Wszystkie zawsze czytam, choć nie zawsze odpisuje. Jeśli komuś faktycznie zależy na kontakcie ze mną to najlepszym sposobem będzie droga mailowa.

podobne

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...