"Na krańcu świata. Najsłynniejsza wyprawa na biegun południowy" Apsley Cherry-Garrard

Antarktyda jest jak kobieta fatalna: ma serce z lodu. Odznacza się w równym stopniu okrucieństwem jak i surowym pięknem. Wiecznie spowita w biel rozpala wyobraźnie, mrozi krew w żyłach i raz po raz rzuca wyzwanie śmiałkom. Następnie obnaża ich bezradność i słabości; wie gdzie uderzyć by zabolało. Jednak nadal nie brakuje chętnych do podbicia tego mroźnego kontynentu i jego chłodnego serca. "Mimo kłopotów z opisaniem rozlicznych darów, jakimi ów czysty Ląd Południa może obsypać tych, którzy starają się o jego względy, należy powiedzieć, że najważniejszym z tych darów jest piękno".

Czas w przeciwieństwie do Antarktydy był łaskawy dla kapitana Scotta i jego ludzi. Ekspedycja brytyjska na biegun dotarła jako druga w historii (miesiąc po Amundsenie), a droga powrotna odebrała im resztki sił, a w konsekwencji także życie. Jednak to właśnie wyprawa Scotta na zawsze wpisała się do zbiorowej wyobraźni oraz przeszła do legendy. Scott w swoim dzienniku tak wspomina dotarcie na biegun: "Wielki Boże, co za okropne miejsce, a dla nas tym straszniejsze, że mimo ogromnego wysiłku, jaki włożyliśmy, żeby tu dotrzeć, ominęła nas nagroda w postaci świadomości, że byliśmy tu pierwsi". Na czym polega więc fenomen tej wyprawy, skoro nawet sam dowódca widział w niej rozczarowanie? Najlepszą odpowiedź na to i wiele innych pytań związanych z Antarktydą można znaleźć w książce Cherry’ego-Gerrarda.

Apsley Cherry-Garrard był jednym z najmłodszych, najbardziej nieprzygotowanych i niedoświadczonych członków wyprawy polarnej 1910-1913. Jednak to właśnie wydana w 1922 roku książka jego autorstwa cieszy się największym uznaniem – pozycja ta uchodzi za klasykę w swoim gatunku. Cherry zaczyna swoją relacje od momentu wypłynięcia załogi "Terra Nova" z Anglii w sześciomiesięczny rejs ku Antarktyce. Kończy w minorowym nastroju 3 lata później. "Udała nam się pierwszorzędna tragedia", pisze w ostatnim rozdziale.

By wyprawić się na biegun potrzeba było wielu przygotowań. W książce znajdziemy więc opis całego szeregu pomocniczych wypraw, które były strategiczne z punktu widzenia powodzenia właściwej podróży. Ekipa Scotta stanęła przed wielką szansą poznania Antarktydy i starała się wykorzystać swój pobyt tam jak najlepiej. Niejednokrotnie z narażeniem życia zajmowano się geologią, meteorologią, geodezją czy fauną. Warto wspomnieć, że Cherry nie brał w ostatnim etapie wyprawy na biegun, dlatego też opisuje te wydarzenia głównie ze swojej perspektywy; choć w tej kwestii pomocne okazały się też dzienniki innych współtowarzyszy. W kwestii technicznej polecam zaopatrzenie się podczas lektury w mapkę ze wszystkim wspomnianymi punktami terenu. Niestety ta załączona w książce jest dość nieprecyzyjna.

Przykładowa mapka z trasą Scotta i Amundsena [źródło zdjęcia]

Cherry pisał, że wyprawa polarna w której brał udział przekracza możliwości językowe człowieka. Ja jestem zdania, że czasami wręcz przekracza możliwości ludzkiego organizmu. Trudny teren, ciemności, temperatury dochodzące do -50°C, ogromny wysiłek fizyczny… Nawet wyobraźnia zawodzi. Na Antarktyce linia pomiędzy życiem a śmiercią staje się niebezpiecznie cienka. W pewnym momencie Cherry pisał tak: "doszedłem w cierpieniu do punktu, w którym było mi wszystko jedno, bylebym tylko mógł umrzeć bez nadmiernego bólu".

"Na krańcu świata" to książka, która zapiera dech w piersiach i niesie ze sobą wielkie emocje. Cherry w oryginale zatytułował swoją książkę jako najgorsza podróż na świecie ("The worst journey in the world"). To nie przesada czy zabieg marketingowy - ta wyprawa naprawdę przyprawia o dreszcze oraz wprawia w niedowierzanie, że człowiek dobrowolnie jest w stanie tak narażać swoje życie w imię nauki. A na końcu pozostawia trwały ślad w pamięci przypieczętowany solidną dawką wzruszenia i smutku.

_____________________________________________
"Na krańcu świata", wyd. Zysk i S-ka, 480 stron, 2012 r.

data pierwszego wydania 1922 r.

oryg. "The worst journey in the world"

Moja ocena: 8/10

* "Ostatnia wyprawa Scotta" R.F. Scott, Wyd. Sport i Turystyka,1960 r. (recenzja)